آثار و برکات فردی خلافت انسان در قرآن کریم از منظر تفاسیر شیعه و اهل سنت

پژوهش حاضر عهده‌دار تبیین چیستی خلیفه اللهی انسان و آثار و برکات آن در نزد مفسران شیعه و اهل سنت است. گسترده‌ترین آیه‌ای که این بحث را مطرح کرده، آیه سی‌ام سوره مبارکه بقره است که خدای متعال در این سوره، قبل از اشاره به خلقت انسان، به مقامات و درجات معنوی وی که همان مقام خلافت است، اشاره کرده است. این حاکی از اهمیت و ضرورت  این مسئله در سرنوشت انسان است که بشر را از سایر موجودات متمایز ساخته و جایگاه او را در نظام هستی مشخص نموده و در پرتو این مقام، سایر موجودات، مسخّر  او شده‌اند. بر اساس ظاهر برخی آیات وحی، این مقام اختصاص به گروه خاصی از انسان‌ها ـ حضرت آدم(ع) و ذریه معصوم او ندارد و از طرفی شامل افرادی که از مرتبه انسانیت تنزّل کرده نخواهد بود، از این رو، افراد غیر معصوم بستگی به ظرفیت خود، با تحقق شرایط، کسب معیارها و رفع موانع، در حد خود خلیفه الله هستند، گرچه بالاترین مرتبه خلافت، مربوط به انسان کامل است که در صدر آن، معصوم(ع) است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که مظهر خدا شدن، مسجود فرشته ها شدن، معلم فرشته ها شدن، حیات متعالی، آرامش، داشتن نور برای حرکت در ظلمات، رستگاری، خروج از ظلمات، سعادت، بهشت و فوز عظیم از آثار فردی خلافت انسان از دیدگاه مفسران شیعه است. از آن‌جا که دانشمندان و مفسران اهل سنت، آثار و برکات خلیفه و حاکم را به مدیریت جامعه دینی منحصر کرده اند؛ از نظر آن ها، عمده‌ترین نقشی که خلافت در جامعه دارد، تأمین عدالت اجتماعی با اجرای قوانین اسلامی در جامعه دینی، تأمین امنیت عمومی برای ایجاد آسایش و آرامش در جامعه دینی، پاسداری از مرزهای جامعه اسلامی و توسعه و گسترش اسلام است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت کتابخانه‌ای بوده که با شیوه توصیفی - تحلیلی از اسناد نوشتاری، سامانه‌های رایانه‌ای و نرم‌افزارهای علمی سامانه یافته است.